Er is een prangende vraag opgekomen. Recent kwam Incognito Comics een Suske en Wiske uit de ongekleurde reeks onder ogen: De Mottenvanger met ‘Amsterdam’ als afzender op het titelblad. Een Nederlandse uitgave dus en wel uit 1958. So far so good.
Nu blijkt bij het vergelijken van het boekblok met die van een Vlaamse editie dat in beide boekskes de sappige taal van onze zuiderburen in de ballonnen staat. Niks Nederlands. Puur Vlaams!
Even voor de zekerheid de tweede druk van Het Eiland Amoras uit 1948 vergelijken met de noordelijke versie 1a uit 1959 en dan zie je dat die laatste, zoals verwacht, is hertaald naar het Nederlands. Er is dus wel degelijke puur Hollands gebruikt wil ik maar zeggen. Naar aanleiding hiervan verder in de collectie gedoken en jawel; tot op heden is er nog een exemplaar gevonden met die 'mix' en wel De Lachende Wolf. Ook hier staat er duidelijk dat het een Nederlands (Amsterdam) exemplaar betreft terwijl de tekst (en meer) overduidelijk Vlaams is. Het betreft hier steeds exemplaren uit de latere jaren 50.
Hoe kun je nu zien dat een Vlaam een Vlaam is?
In de eerste plaats is een aanwijzing dat op de achterkant in de rij van titels als eerste de typische Belgische uitgaven staan zoals Prinses Zagemeel en De Zwarte Madam. Dat is bij De Lachende Wolf in kwestie aan de orde. In de Hollandse uitgaven zijn De Tuftuf-club, De Stierentemmer etc. genoemd. En natuurlijk is er op het titelblad te lezen: Antwerpen, Brussel, Gent, Leuven en voor de noordelijke variant Amsterdam.
 |
| De indicatie voor een Vlaams exemplaar. |
Frappant is dat op de cover van het beoogde album nummer 17 staat. Dat hoort bij de Vlaamse ongekleurde reeks. Bovendien heeft het een type papier dat gelijk is aan de Belgische uitgaven. De dragers voor dat drukwerk zijn over het algemeen dikker, terwijl de Nederlandse exemplaren met gestreken en dunner papier zijn uitgevoerd (hoewel de Vlaamse exemplaren van begin jaren zestig, ongekleurd, eveneens gestreken papier kennen).
 |
| Vlaams genoeg? Is dus uit een Hollands exemplaar! |
Een verklaring kan het gelijktrekken van de taal zijn, waartoe op een gegeven moment is besloten en waardoor er fouten kunnen zijn gemaakt in het opmaak- of drukprocedé. Maar die omwenteling gebeurde pas in 1964 als de vrouw des huizes zegt; 'Lambiek, vanaf nu spreken we beschaafd Nederlands.' Alsof het sappige Vlaams onbeschaafd is. Geen issue dus.
 |
| Vlaamser is het niet te maken. |
Je zou eventueel toch kunnen denken dat hier dus een mogelijke verwarring binnen de opmaak of van de clichés heeft plaats gevonden. Er werden immers al sinds 1953 exemplaren gemaakt in het Nederlands, naast het Vlaams. Als die 'mix' van Vlaams in een Nederlandse jas komt doordat de clichés blijkbaar meerdere keren verwisseld worden, is dat best ver gezocht. Dat doe je een keer en daarna let je beter op (zie ook de Uitglijer in
Tintin: Le Sceptre d'Ottokar). Zo niet bij ons jeugdige tweetal. Er heeft zich blijkbaar een ezel steeds aan diezelfde steen gestoten. Daarmee komt een andere vraag op (vragen te over zou je kunnen zeggen): zijn die Hollandse exemplaren allemaal bij dezelfde drukker gedrukt, of is dat aan een andere drukker uitbesteed of zelfs aan meerdere drukkers? Als dat eerste het geval is, is het verwarren van de clichés wel wat meer voor de hand liggend, maar overtuigt ons nog steeds niet echt.
Willy Vandersteen-biograaf Peter van Hooydonck is bereid gevonden om, na flink wat speurwerk, een interessante hypothese los te laten op bovenstaande. Vooraf gaf hij aan dat dit wel reeds bekend is in de stripwereld. Zijn verklaring luidt als volgt; ‘Voor de Nederlandse boekuitgaven verscheen eerst een publicatie in de Nederlandse kranten en kwamen er derhalve aangepaste clichés. Deze werden later dan gebruikt voor de Hollandse albums. Een aantal titels, namelijk de eerste zes Vlaamse uitgaven (Amoras tot en met De Zwarte Madam) zijn in de Nederlanden aanvankelijk niet gepubliceerd. Dit omdat men vond dat de personages nog te veel in ontwikkeling waren en als te onherkenbaar werden bestempeld. Daarom staan deze niet genoemd in de nog verkrijgbare titels op de achterzijde van de 'Amsterdam'-exemplaren. In die rij horen feitelijk ook De Mottenvanger en De Bokkerijders thuis. Tevens zijn er geen voorpublicaties geweest van De Stalen Bloempot
en De Lachende Wolf in de Nederlandse dagbladen. Zo zijn er dus vermoedelijk meer van die mix-exemplaren te ontdekken.
Het succes van dit avontuurlijke kinderpaar was in ons land echter zo groot dat besloten is uiteindelijk ook de eerdere Vlaamse titels uit te geven. Omdat clichés maken duur was, en de oplage vermoedelijk als te gering werd ingeschat en dus de kosten de winst te veel zouden drukken (commentaar IC), werd besloten Vlaamse clichés te gebruiken die, min of meer afgedwongen, een titelpagina 'Amsterdam' kregen voor de Hollandse tint.
De albums bleken echter goed te lopen, want hierna, in 1959, werd Het Eiland Amoras wel op de juiste, kostenverhogende manier aangepakt en de taal integraal aangepast.
In 1964 werd, zoals we zagen, volledig overgegaan op het Nederlands voor alle albums en werd dit taal-kostenprobleem getackeld en kon volstaan worden met één cliché voor het gehele Nederlandse taalgebied.
Het siert Van Hooydonk dat hij zijn zeer plausibele mening over dit onderwerp graag ruilt voor die van een ander. Bij Incognito Comics wordt getwijfeld of er een andere en meer passende verklaring te vinden is. In elk geval schaar ik vooralsnog het geschetste fenomeen onder een opzettelijke Uitglijer. En misschien moet de catalogi worden aangepast aan het (her)ontdekte bestaan van deze afwijkers. (HvK)
Mea culpa, 28 mei 2020
Er zijn wat reacties gekomen op deze Uitglijer.
Peter van Hooydonck heeft bij zijn 'oplossing' voor het feit dat een puur Vlaams exemplaar van Suske en Wiske in de ongekleurde reeks op de titelpagina Nederland (Amsterdam) als afzender heeft, niet direct gezegd dat alle vroege Vlaamse verhalen zoals de De Witte Uil, De Zwarte Madam e.d. daadwerkelijk uitgegeven zijn in Nederland op die manier. Een aantal lezers gaf aan dat die vroege Vlaamse titels uit België moesten komen en twijfelen er aan of het met die titels allemaal zo is gegaan als beschreven. Van Hooydonck echter geeft aan dat de Vlaam in een geforceerd Hollands jasje voor meer titels kan voor komen. Het fenomeen is inderdaad door ons alleen waargenomen bij De Mottenvanger en De Lachende Wolf. Maar Van Hooydonck redeneerde gewoon verder en geeft aan dat het theoretisch mogelijk is dat ook de andere vroege Vlamen in hun Vlaamse gedaante uitgegeven zijn met Amsterdam op de titelpagina. Ik moet schoorvoetend toegeven dat in het artikel te veel de suggestie is gedaan dat de vroege Vlamen in Nederland allemaal werkelijk zo zijn uitgebracht. Bij deze dus een correctie met schaamrood op de kaken. (HvK)
Hans van Klinken is freelance journalist en leest in zijn vrije tijd graag strips. Op de Incognito blog levert hij (on)regelmatig bijdragen met De Uitglijer (rubriek voor strip-misstappen) en andere stripgerelateerde stukjes.
Zijn bijdragen:
Guus Slim: Kamerlid Piemel, Hergé, Suske en Wiske: De Tartaarse helm, Tintin: Le Sceptre d'Ottokar, Schanulleke (Suske en Wiske), Suske en Wiske: De Tartaarse helm (2), Suske en Wiske: De Ringelingschat, Uitglijers met dubbele betekenissen?, Uitglijer Guus Slim: Bomaanslag in de bergen, Een speurtocht naar striptekenaar en scenarist Pizarro, De Uitglijers van Eddy Paape, Dan Cooper, De Tartaarse helm (Jeugd Revue), Majesteitelijke Uitglijer, Fournier, Suske en Wiske en Dick Bos, Foute teksten bij onze wereldvermaarde held (Kuifje), Rik overleeft de kogels (Rik Ringers), Hoe geel is een bruine schoen ? (Ton en Tinneke), Je 1e druk Amoras: misschien geen volledige 1e druk, Jansen is de naam (Kuifje), Magda van Tilburg, Hergé als geweten van de wereld, Uitglijer over een Bommeljas, Uitglijer Paul Panter,
Uitglijers Suske en Wiske, Jan Kordaat, Buck Danny,
Links is niet rechts en andersom (Blake en Mortimer),
De Vallei heeft foutjes (Blake en Mortimer),
Poederdons in plaats van zwaard (Akim),
Uitglijer Sirius door albumuitgave,
De Uitglijer die geen Uitglijer is (Jacques Martin),
Jerry en Valentin glijen uit (Jerry Spring en Kuifje),
Kuifje - Uitglijers in zwart-wit edities en
Uitglijer Robbedoes en Kwabbernoot.
