Jerry en Valentin glijen uit

We lezen het album Mijn vriend Red / De eenzame wolf van Jijé (Joseph Gilain 1914-1980) uitgegeven door Dupuis in 1965. Hier wordt een indiaan beschuldigd van moord en men wil de man ophangen. Om met Koot en Bie te spreken; gewone usance.

Hoe geel kan een 'rode' zijn?

Jerry Spring die als marshall optreedt voorkomt dit. Om aan te duiden dat we hier met racisme te maken hebben in het oude goede Amerika, krijgt de indiaan het etiket 'gele' opgedrukt. En ook 'hond' om de afwijzing van dit ras nog sterker te maken. Hm. Die kleuraanduiding is opmerkelijk. Jacobs heeft ons gewezen op de bijnaam 'gelen' als het gaat om oost-Aziatische typen zoals uit de eerste twee albums van Blake en Mortimer is te leren (Het geheim van de Zwaardvis 1 en 2). Nu is het de vraag of een Aziaat echt zo geel is dat hij als dusdanig kan worden geduid. Maar dat geldt ook voor een indiaan die doorgaans als rood wordt geëtiketteerd. De kleuren zijn in mijn herinneringen te uitgesproken om die op een mens te plakken. Dat is goed door te trekken want in de voormalige kolonie van Nederland, Nederlands Indië nu Indonesië, werden bepaalde groepen weggezet als blauwen. Er zijn diverse verklaringen voor, maar het is uiteindelijk een scheldnaam geworden. Blauw van huidskleur zijn ze niet, net zo min als een Japanner geel is en een indiaan rood. Enfin. What's in the colour.

 Wat Jacobs betreft wordt de Japanner bij het gele ras ingedeeld 

Kan de indiaan dan een soort Aziaat zijn, of op zijn minst er vanaf stammen dan wel iets gemeenschappelijks hebben in het DNA dat 'geel' rechtvaardigt? Dat is wel lange tijd gedacht, maar genen-onderzoek heeft aangetoond dat de Amerikaanse indiaan sterke verwantschappen heeft met Europese groepen waaronder de Basken die na de ijstijd zich, al mengend met andere stammen en volkeren, verder trokken. Uiteindelijk ging die mix de Beringstraat over die toen droog was gevallen en kwam zo in Amerika terecht. Daar ontwikkelde de mens zich steeds verder als wat we nu zien als indiaan. Ook in dat licht is de kleur door Jijé dus volstrekt verkeerd gekozen. En de vertaler is nogal trouw geweest toen hij deze ballon vertaalde, want in het Frans staat er 'on va brancher ce chien jaune sur l'heure'. Jaune is onbetwist geel. Maarrr... een vriend van mij gaf de suggestie dat het Franse geel hetzelfde zou kunnen betekenen als het Engelse geel, namelijk laf. Dan zou een gele hond eigenlijk vertaald moeten worden als laffe hond. Vertaalbureaus gebeld... maar nee, ce chien jaune is geen laffe hond... jammer. En zo is geel voor een Indiaan blijvend onbetwist én wetenschappelijk bewezen een Uitglijer, zij het een kleine.

Kuifje als hoezenpoes

Dan toch nog even Kuifje met iets wonderlijks. Dit is ontleend aan een artikel in het stripinformatieblad Striprofiel nummer 49 uit 1984. Daarin staat het opvallende verschijnsel dat opzet verraadt. Kuifje krijgt op bladzijde 10 van De juwelen van Bianca Castafiore (1e druk, 1963) een vinylplaat van Bianca Castafiore aangeboden; de Juwelenaria in de opera Faust. Dat Faust staat nogal pontificaal op de hoes.

 De gewraakte scène

Niets bijzonders natuurlijk en aardig van de zangeres om die plaat te schenken, maar in een aantal opvolgende edities van het album is de naam Faust (opera van Gounod) weggelaten zonder enige reden. In het tekstballonnetje een kadertje later wordt de titel van de plaat ook gewoon 'gedacht' door Kuifje. Dus snijdt het weglaten op de hoes geen hout. Er zit geen copyright op etc... dus het kan niet anders of het is doelbewust zo gedaan.

Een naamloos geval

Achterop de hoes van de plaat zien we eveneens dat de titel is weggelaten. Dat riekt naar opzet. Verwarring zaaien in de wereld van de strip. Dat is het. Casterman bezondigt zich er aan zoals meerdere uitgeverijen. In latere edities is Faust gewoon weer terug op zijn oorspronkelijke plek. Raadsel alom. Maar de Uitglijer zal niet de Uitglijer zijn als er geen nieuwe ontdekking ingebracht kan worden. In veel latere, zeg maar huidige, uitgaven staat er heel iets anders op de hoes; namelijk Margaretha. Dit is Bianca Castafiore's artiestennaam in die opera. Het waarom van het ineens hanteren van díe naam is even onduidelijk.

Van Faust naar Niks en weer naar Faust en dan naar Margaretha

Ik ben benieuwd of er nog meer varianten te vinden zijn op dit thema... meld dit s.v.p. Vooralsnog beperkt het zich tot deze drie wisselingen.

Die dwaalsporen zijn in Hergé zijn creaties niet vreemd. Het staat stijf van dergelijke grappen en grollen. Dat geldt ook voor de naam van de held in het Frans. In dezelfde uitgave van Striprofiel haalt Hergé de schouders op over de onmogelijk naam van onze held, Tintin, die in het dagelijks leven niet voor komt. "Het is gewoon een naam", antwoordt de maker op de vaak herhaalde vraag. Het heeft ook geen betekenis... gewoon ontsproten aan de brein, schetste Hergé steeds. Nu blijkt met wat speurwerk van de Striprofiel redactie dat Tintin een verkleining is van Valentin. En er is zelfs de vrouwelijke variant Tintine, ofwel Ernestine verkleind. Uit het niet beantwoorden van de herhaalde, en blijkbaar antwoordloze vraag blijkt dat Hergé graag rookgordijnen optrok. Zoals dus ook met die titel van het vinyl, alhoewel Margaretha pas ver na zijn overlijden werd gehanteerd. Grapje van de bewerker van de clichés (zie de fietser in De Tartaarse helm van Suske en Wiske)? Of is dit het verder voeren van dergelijke grappen door de erven?

Frappant is wel dat Jacobs deze geintjes ook flikte in zijn Blake en Mortimers. Zijn na-opvolgers hanteren regelmatig eveneens die 'op het andere been'-zet foutjes (zie de recente Uitglijer van de Vallei der onsterfelijken). We moeten niet vergeten dat Jacobs een van de meest belangrijke medewerkers is geweest van Hergé en zeg maar rustig bevriend was met hem. Wellicht verzonnen ze samen allerlei Uitglijers en is dat nagevolgd door velen, tot zelfs nu aan toe. In elk geval wordt de oplettende lezer op een verkeerd been gezet, en dat lukt nog steeds erg goed. Wat dankbare stof oplevert voor deze stukjes.

Met excuus voor de zwart/wit illustratie. Die is overgenomen van Striprofiel. Het originele album zonder titel op de hoes is nogal zeldzaam. Vermoedelijk een collectors item en derhalve voor IC onvindbaar.
Met dank aan Menno Barkema van stripwinkel Mevrouw Kern/de Leidse Stripshop voor het zoeken in zijn rijke voorraad 'Juwelen' waardoor de ontdekking 'Margaretha' kon worden gedaan, en aan Willem van Helden die de scène met de 'gele hond' in zijn Franse collectie opzocht. (HvK)

Hans van Klinken is freelance journalist en leest in zijn vrije tijd graag strips. Op de Incognito blog levert hij (on)regelmatig bijdragen met De Uitglijer (rubriek voor strip-misstappen) en andere stripgerelateerde stukjes.

Zijn bijdragen: 
Guus Slim: Kamerlid Piemel, Hergé, Suske en Wiske: De Tartaarse helm, Tintin: Le Sceptre d'Ottokar, Schanulleke (Suske en Wiske), Suske en Wiske: De Tartaarse helm (2), Suske en Wiske: De Ringelingschat, Uitglijers met dubbele betekenissen?, Uitglijer Guus Slim: Bomaanslag in de bergen, Een speurtocht naar striptekenaar en scenarist Pizarro, De Uitglijers van Eddy Paape, Dan Cooper, De Tartaarse helm (Jeugd Revue), Majesteitelijke Uitglijer, Fournier, Suske en Wiske en Dick Bos, Foute teksten bij onze wereldvermaarde held (Kuifje), Rik overleeft de kogels (Rik Ringers), Hoe geel is een bruine schoen ? (Ton en Tinneke), Je 1e druk Amoras: misschien geen volledige 1e druk, Jansen is de naam (Kuifje), Magda van Tilburg, Hergé als geweten van de wereld, Uitglijer over een Bommeljas, Uitglijer Paul Panter, Uitglijers Suske en Wiske, Jan Kordaat, Buck Danny, Links is niet rechts en andersom (Blake en Mortimer), De Vallei heeft foutjes (Blake en Mortimer), Poederdons in plaats van zwaard (Akim), Uitglijer Sirius door albumuitgave en De Uitglijer die geen Uitglijer is (Jacques Martin).