De vergeten bende van Joe keert terug

Wanneer je een ouder persoon vraagt naar Bazooka Joe, krijg je als antwoord kauwgom. Meestal wordt er ook bij verteld dat er op de achterkant van de vettig aanvoelende verpakking van het zoete roze brokje snoep een gag stond en wel die van Joe en zijn kornuiten. Joe heeft een ooglapje op zijn rechteroog. Is dit een knipoog naar een piraat uitdossing of is het joch gehandicapt? Als kind vraag je je dat niet af, maar het is zeker een herkenningsteken; dit is Joe. In elk geval is de zoon van de president van de fabrikant van de bubble gum toentertijd, Topps Company, degene waar naar Joe is vernoemd. Maar dit terzijde. 

De vaak melige grap op de wikkel bestond meestal uit drie of vier plaatjes. Voorbeeld; een vrachtauto komt aanrijden. Een van de gagsfiguren, Mort, met altijd een hoge coltrui aan (ook zo'n herkenningsteken) die hem tot over de mond reikt, kijkt hoe de vrachtwagen stopt omdat hij niet onder een viaduct door kan. Mort, streetwise als hij is, doet de suggestie om de banden een stukje leeg te laten lopen. Zo gezegd en zo gedaan, de wagen komt lager te liggen en kan nu wel er onderdoor. Niet om je werkelijk op de knieën te slaan van het lachen, maar grappig. Andere figuren zijn Pesty met het herkenningsteken de sombrero, Hungry Herman heeft altijd honger, Jane voor het vrouwelijk aspect, Toughie met de zeemanspet en het hondje heet Walky Talky.

Een Amerikaanse Joe met een grap rond Mort. Dit is toevallig wel een grappige gag met de aanbieding van twee 'adventure novels'. Je kon ook met Blony's betalen.

Het is geen strip die grote furore heeft gemaakt bij collectors en het valt meer in de hoek van de 'Snoepjes van de Week'; een leuk speelgoed-dingetje dat je kreeg bij de boodschap van de Gruyter, een voormalige grootgrutter. En toch... met wat zoeken is er een verpakking met een Joe-gag te vinden bij Amazon dat maar liefst 12 dollar kost. Ook Last Dodo, de voormalige catalogus van Catawiki, dicht twee zeldzame wikkels een waarde van 10 euro toe. Zij het dat dit wel lone wolfs zijn binnen de verder niet op waarde gewaardeerde andere verpakkingen van de kauwgomheld. Dat het toch een zekere waarde heeft bewijzen veilingen waar voor amper 60 exemplaren en nog wat extra gadgets 100 euro is betaald. Zowel het aanbod als de hoogte van het bod lijken incidenten te zijn. Dat is ook te zien aan het aantal verzamelaars aan de top van de prijs piramide bij Catawiki van laatst genoemde bod, zeggen en schrijven vijf bieders. Bij Zwiggelaar Auctions werd een 'zwaardere' collectie aangeboden en die deed 140 euro. Alleen louter de gags leveren als kavel aanmerkelijk minder op. Er moet altijd iets meer zeldzaams bij zoals een omdoos of een van de cadeau's die te verkrijgen waren door wikkels te sparen en bij te betalen in de vorm van postzegels. 

Geschenken te over voor wikkels en postzegels......kauwen maar.

De tekenaar van al dit fraais is de illustrator Wesley Morse die naast mooi tekenwerk even mooie prenten maakte maar dan van veelal schaars geklede vrouwen. Hij was een reclametekenaar en de wikkels van BJ worden dan ook daaronder geschaard, de reclame. Carl Anderson werd elders ook genoemd als tekenaar voor Bazooka, met name voor de eerste wikkels. Dat zou dan zijn creatie Henry moeten zijn geweest en niet Joe. Bazooka Henry dus... het bekt voor geen meter. In Nederland is die stripfiguur meer bekend onder de naam Henkie (bah!). Hij dook al in de jaren dertig op in het Nederlandse stripmagazine Doe Mee waar met name Amerikaanse strips in werden afgedrukt zoals Flash Gordon en The Katzenjammer Kids. Ook bij Henry is het dezelfde opzet als bij Joe; korte gags. Naast Bazooka Joe en Henry is er dus ook nog een Blony zoals we op bovenstaande opname van een wikkel kunnen zien. Men zette zich blijkbaar niet vast op Joe alleen. Ongetwijfeld zullen er nog veel meer stripfiguren de zoetigheid hebben verpakt. Vooralsnog zijn die anderen onvindbaar via het net.

Dezelfde opzet en dezelfde humor als Joe. Henry, hier beter bekend als Henkie.

In elk geval wordt Bazooka Joe in 1959 (in de USA in 1953) op de Nederlandse markt gezet, aanvankelijk zonder woorden. Hierna pas komen er tekstballonnen. De eerste vijftig gags hebben de notering H-50 waarbij de H waarschijnlijk Holland wordt bedoeld. Aardig is om de strip te dateren aan de hand van postzegels. Men betaalt voor de cadeau's die op de gags staan met wikkels, en met postzegels van aanvankelijk 12 cent. In 1964 wordt het posttarief voor brieven 15 cent. Kost product x een aantal postzegels van 15 cent dan weet je dat het van 1964 is of later, zo gaf een site weer.  

Er werden in het Nederlands 425 Joe-gags gebruikt van de 700 stuks die er uit het Amerikaanse bekend zijn. Voor het overige is www.bazookajoecomics.com een onmisbare bron voor het dateren van de wikkels en het andere BJ materiaal zoals boekjes, omdozen etc. Wel allemaal Amerikaanse spullen. Deze catalogus wijst overigens voor de Nederlandse markt naar de hier onder dit artikel genoemde nog incomplete geschiedenissite van dit fenomeen. Naar het schijnt zijn er maar drie plekken op de aardbodem waar Joe furore heeft gemaakt; de VS, België (die ook is opgenomen in de Nederlandstalige geschiedenissite van Joe) en Nederland.

Om u van het verzamelen af te houden; de geschatte voorraad van de gags en aanverwante in deze vorm is 1550 stuks of meer, zo zegt een van de vele sites die zich op deze materie hebben gestort. Ook noemt bovenstaande VS-catalogus iets van 3000 scans, maar dan geldt dat vermoedelijk alles waar Joe op of in voorkomt. Wat verwarrend die verschillende getallen. Wellicht dat het boek Bazooka Joe and his Gang, met alle zaken betreffende Joe in meer dan 200 pagina's, meer duidelijkheid geeft. Het is de vraag of ook items van het Nederlandse gebied er een plek hebben gevonden. En anders is daar een schone taak weggelegd voor de kenners/verzamelaars hier ten lande. Overigens werden de grapjes genummerd zodat je overzichtelijk kon verzamelen. De nummering is echter in ons land niet opeenvolgend. Dus daar hebben we weinig aan. Deze kauwgom werd echter hier wel zo populair dat er zelfs automaten kwamen waar dit stukje smaakgenot kon worden aangeschaft. Vijf cent voor een groot dubbel stuk is er op de zijkant van het metalen omhulsel te lezen van een VS-machine. In Nederland mag er een stuiver in de automaat worden geworpen. 

De aanlokkelijkheid van de automaat... inworp slechts 1 stuiver.

Begin jaren zestig zet men verder door met een postbus en een cadeaulijst waar je bijvoorbeeld voor een zaklantaarn kon sparen. Die kost dan twaalf postzegels van twaalf cent én vijftien wikkels. Of een gelukspenning voor drie postzegels en vijf wikkels. En wat te denken van een fototoestel. Die kostte wel 250 verpakkingen. Doorkauwen was het moto. Overigens allemaal collectors items nu. Deze miljoenenhandel werd op verschillende manieren gepromoot. Via raamposters, sparen voor cadeau's of advertenties. Zo werd Joe aan het kind gebracht. Zelfs de winkelier kon bij hoge verkopen cadeau's krijgen. De te kauwen gummie is tevens te vinden in jeugdbladen zoals Robbedoes en wel in de nummers 1222,1224, 1226, 1228, 1230 en 1232. 

Natuurlijk komt er ook, in 1961, een Bazooka Joe club en die lijkt zich steeds steviger te verankeren in de wortels van de Nederlandse jeugd want in 1963 is al het 100.000ste lid gesignaleerd. Zeven jaar later is het uit met de fanclubpret zo lijkt het en daalt het geschatte aantal leden naar 8500+! In 1973 echter zijn er ineens weer 17.000, dus lijkt de eerdere schatting een verkeerde. Al met al steekt het wat pover af bij de tien jaar ervoor. Het stijgt nog iets tot 20.000 stuks. Of er nog resten van de club zijn is niet bij elkaar te vinden, maar wellicht dat iemand daar wat handen en voeten aan kan geven voor Incognito Comics.  

Morse tekende 25 Joe-stripjes per jaar en deze werden langzaamaan uitgerold. Het meeste van zijn werk kon, jaren na zijn overlijden in 1963, zo worden gebruikt. Wellicht het bewijs dat meerdere figuren figureerden op de wikkels. Tussen 1967 en 1990 werkte ook Jay Lynch, die steevast als underground comics artist wordt genoemd, aan de figuur Bazooka Joe. Ondertussen veranderde de bende grappenmakers. Alles werd meer modern gemaakt en de jeugdvrienden zijn ingeruild voor andere oudere figuren. Het publiek die BJ goed smaakte werd ouder en dus moest alles meegroeien, zo leek het motto. In de jaren 90 veranderde dit ook weer en werd het uiterlijk van de groep meer punky. Joe kwam steeds verder van zijn personage af te staan die hij aanvankelijk was. Pas in 2012 viel het doek voor de strip (en de kauwgom). 

Maar het dreigt een never ending story te worden. Bazooka Joe is vorige jaar weer in de markt gezet, helemaal zoals het ooit was met zijn oude vrienden. Nu in een doos van zes stuks en in de verpakking... juist, een gag. Het is echter niet de gag die we verwachten. In een Amerikaanse video wordt weliswaar de karakters opgevoerd zoals we die kenden van na de oorlog, maar ze figureren meer in een soort 'raden maar'. Je ziet hoe Joe is opgesloten met twee vrienden achter tralies en that's it. Je wordt wel  verwezen naar de site bazookajoe.com. Hier zal zich ontrafelen hoe Joe vrij komt, maar helaas... deze site is niet operatief in ons land. 

 De nieuwe Bazooka met Joe, maar dan anders. Alleen voor de VS!

Gezien de geschiedenis van deze strip en het kauwgom zal dat met die onbereikbare site zich op den duur wel oplossen. Want ook hier maakte Bazooka Joe het reclamemannetje zo'n grote opkomst dat de fabrikant wel gek zou zijn het niet nu naar de lage landen uit te rollen. Maar of ik het ga kopen voor die weezoetige smaak...

Ga voor veel meer uitingen van Bazooka naar www.bazookajoegeschiedenis.nl/1961.html of naar het artikel Gouwe kauwen: Bazooka Joe is 66 en terug van weggeweest. Veel informatie voor dit specifieke artikel op Incognito Comics is van een video en meerdere sites afkomstig, en met name is de Lambiek Comiclopedia geraadpleegd. (HvK)

Hans van Klinken is freelance journalist en leest in zijn vrije tijd graag strips. Op de Incognito blog levert hij (on)regelmatig bijdragen met De Uitglijer (rubriek voor strip-misstappen) en andere stripgerelateerde stukjes.

Zijn bijdragen: 
Guus Slim: Kamerlid Piemel, Hergé, Suske en Wiske: De Tartaarse helm, Tintin: Le Sceptre d'Ottokar, Schanulleke (Suske en Wiske), Suske en Wiske: De Tartaarse helm (2), Suske en Wiske: De Ringelingschat, Uitglijers met dubbele betekenissen?, Uitglijer Guus Slim: Bomaanslag in de bergen, Een speurtocht naar striptekenaar en scenarist Pizarro, De Uitglijers van Eddy Paape, Dan Cooper, De Tartaarse helm (Jeugd Revue), Majesteitelijke Uitglijer, Fournier, Suske en Wiske en Dick Bos, Foute teksten bij onze wereldvermaarde held (Kuifje), Rik overleeft de kogels (Rik Ringers), Hoe geel is een bruine schoen ? (Ton en Tinneke), Je 1e druk Amoras: misschien geen volledige 1e druk, Jansen is de naam (Kuifje), Magda van Tilburg, Hergé als geweten van de wereld, Uitglijer over een Bommeljas, Uitglijer Paul Panter, Uitglijers Suske en Wiske, Jan Kordaat, Buck Danny, Links is niet rechts en andersom (Blake en Mortimer), De Vallei heeft foutjes (Blake en Mortimer), Poederdons in plaats van zwaard (Akim), Uitglijer Sirius door albumuitgave, De Uitglijer die geen Uitglijer is (Jacques Martin), Jerry en Valentin glijen uit (Jerry Spring en Kuifje), Kuifje - Uitglijers in zwart-wit edities, Uitglijer Robbedoes en Kwabbernoot, Vlaams of niet Vlaams, Dupuis glijdt weer eens uit (Jan Kordaat) en Marten en Willy glijden uit.