Uitglijer Kuifje: Het Zwarte Goud

Kuifje spreekt alle talen?

Meer dan intrigerend zijn de Arabische teksten op en in het Kuifje album Het Zwarte Goud. Wat staat er nu werkelijk? En heeft Hergé zoals andere striptekenaars er niet met zijn pet naar gegooid toen hij het kriebelschrift tekende? In de speurtocht daar naar kwam ook nog verschillende versies in onze handen en blijkt er een redelijk ingewikkelde story achter het Zwarte Goud te zitten. Dit met name door toedoen van de Duitsers, de Engelsen en de later de Arabieren. Ook Bobbie's verandering valt ineens op. Kortom, een album dat een aardig inkijkje geeft in de geschiedenis van een steengoed album dat oorspronkelijk de 9e in de rij was, maar uiteindelijk nummer 15 werd. 

Vertalingen van het Arabisch? Nergens te vinden dus. Die vertalingen zijn (net zoals het Chinees in De Blauwe Lotus) interessant om eens nader te bekijken. In de oudere stripverhalen klopt er namelijk geen jota van de talen met niet-Latijnse tekens. 

Zo treffen we naast Hergé's werk een Japanse tekenschrift aan in de eerste Buck Danny's. Het gehanteerde Japans geeft hele vreemde uitkomsten via Google-vertalen. Er is beweerd dat de tekenaar Victor Hubinon vermoedelijk winkelbanieren van een foto heeft nagekrabbeld. Het gevolg is dat de oorlogszuchtingen als krijgskreet 'band en garen' zouden gebruiken. Volgens de vertaling via internet staat er in dit bijgevoegde plaatje;  Oogstclub 6. Kan zijn dat de schutter zijn oogst bijhoudt en dat een club noemt. Deze is dan nummer 6 die hij afschiet. Een ander gekriebel zegt X3 als een man tot zijn oksels in het water staat. Onverklaarbare onzin dus en inderdaad vermoedelijk nagekrabbeld van een foto. Is dat met het Arabisch van Hergé ook zo? De intrigerende scheldpartijen kunnen zo maar Oosterse varianten zijn van Haddocks beroemde uitbarstingen.           

Intrigerend gescheld.

Feitelijk is het met Arabisch in Het Zwarte Goud erger dan de oosterse taal in de Buck Danny. Deze kriebels betekenen dus (bijna) hélémaal niks. Het zijn ook geen onzin zinnen. Die kennis kwam van Omar Amin; een Egyptenaar die welwillend de 'teksten' doornam. Hergé heeft, zo blijkt, een zeer beperkte behoefte gevoeld om een Arabier op te zoeken om mooie volzinnen te creëren die hout snijden. 

Volgens Omar zijn sommige letters weliswaar Arabisch maar oppervlakkig beschouwd staat er bijvoorbeeld agwddyq; losse letters met spaties er tussen. Ergens vandaan gekopieerd. Vaak echter is het gewoon loos gekriebel. Toch knap dat Hergé in staat was met deels onzintekens het Arabisch te suggereren. 

De oneindige geschiedenis (en toekomst) van een album

Het Zwarte Goud verhaal is feitelijk al voor de oorlog ontstaan. Op 28 september 1939 tot 9 mei 1940 werd dit deels gepubliceerd in zowel Le Petit Vingtième als Coeurs Vaillants. Deels, want in '40 vielen de Duitsers België binnen en was het onmogelijk geworden om het verhaal met Joden, Britse militairen en een slechterik met de naam Müller in de hoofdrol door te zetten. Het eindigt abrupt op pagina 26 van de naoorlogse uitgave. Pas in 1948 wordt het dan volledig gemaakte verhaal in het weekblad Kuifje gepubliceerd. In 1950 komt er een album. Haddock doet in dit verhaal nauwelijks mee. Het Zwarte Goud was voor de oorlog immers al een eind gevorderd en Haddock moest toen nog uitgevonden worden. Bij de latere, naoorlogse publicatie heeft Hergé de man uiteindelijk in het verhaal geperst, omdat deze al sinds De Krab met de Gulden Scharen uit 1940 (publicatie in Le Soir) een onlosmakend maatje is van Kuifje. Het zou raar zijn als hij in dit ene verhaal 18 jaar na zijn eerste verschijning nergens te bekennen was. (zie voor soortgelijke situatie in de Uitglijer van Suske en Wiske met Jerom)

Er is dan wel een probleem. Hergé had, zeer waarschijnlijk, geen zin om de man alsnog overal in het kant en klare eerste deel van het verhaal in te passen, en liet hem op pagina drie met een tussenplaatje dan ook verdwijnen. De kapitein was zogenaamd opgeroepen voor de oorlog. Aangezien dit verhaal is afgemaakt in 1948 zou hier voor de hand liggen dat de Arabische Israëlische oorlog is bedoeld die toen woedde. Dat is echter niet zo. Kuifje leest in de krant in de oude Vingtième-versie 'Onweerswolken boven Europa'. Daarmee werd de toen komende Wereld Oorlog Twee bedoeld. In de publicatie van Kuifje weekblad en het album van 1950 staat diezelfde tekst er nog. Dat is gecorrigeerd in de nog te bespreken versie van 1969. Dan is er alleen sprake van 'spanning'. Ook Haddock die de mobilisatiebrief aan onze vriend voorleest spreekt nergens welk conflict de aanleiding is. In elk geval is het exit Haddock. 

Als een duvel uit het doosje duikt op pagina 54 de zeerob weer op. Samen met Bobbie. Dit hondje geeft, zoals in de vooroorlogse verhalen steeds volop zijn commentaren; 'wel wat gebeurt er nu?', of, 'er zitten steentjes in, ik heb liever een schapenboutje'. Dat regelmatige commentaar stopt halverwege het verhaal abrupt. Dat is tegelijkertijd met het afkappen (op bladzijde 26) van het verhaal door de komst van de Duitse bezetters. Alle verdere albums is Bobbie blijvend stom. Haddock is hier de kwade genius. Deze heeft in de Krab met de Gulden Scharen de functie van het dier als sidekick overgenomen en dat is zo gebleven. Zo is Het Zwarte Goud een album met een vooroorlogse Bobbie en een naoorlogse. De strip werd met die verandering wel een tikje realistischer. 

De kapitein probeert overigens aan het nadere einde van het verhaal tijdens de spannende achtervolging van Müller, die het pesterige jongetje Abdoel heeft ontvoerd, te vertellen waarom hij nu precies daar is waar Kuifje ook is. Het komt er niet van door de kantelende auto en  schietpartijen. Hiermee is het mysterie van Haddock als deus ex machina in het verhaal onopgelost gebleven. Wel zo makkelijk.

In 1969 gaat het er ruig aan toe

   

Niet alleen een deel van de vooroorlogse versie is dus aangepast, in 1969 gaat er nog meer op de schop. Dit op dringend verzoek van de Engelsen. Die wilden de Britse militairen in het Nabije Oosten liever laten veranderen in Arabieren. Zij hadden immers het aloude Palestina in 1948 al verlaten en was het verhaal op dat punt behoorlijk verouderd. De vraag voor aanpassing was redelijk legitiem.

De oude en de nieuwe versie in De Zwarte Rotsen.

Het tast de authenticiteit van het oude album echter wel aan, ook al is het niet zo rigoureus gebeurd als de veranderingen, ook door de Engelse geëist, van de Zwarte Rotsen. Studio Hergé bewerkstelligde toen met Bob de Moor als leidend figuur een umwertung van de wereldvermaarde klare lijn. 

Naast de verandering van de militairen moest Hergé ook aan de bak verderop in het verhaal. De Engelsen waren in de ogen van de bevolking bezetters en de ontvoering van Kuifje was een belangrijk onderdeel van dat gegeven. Om kort te gaan... Kuifje wordt verward met een zekere Goldstein die belangrijk was voor de Irgoen; een woord dat nergens verklaard is. Het staat voor de Palestijnse Igun Tzwa’i Le’umi, een terreurorganisatie die de Engelsen graag zag vertrekken en werd kortweg Irgun of Irgoen genoemd. Aangezien die Goldstein en de Irgoen uit het verhaal verdwijnen moesten omdat er geen bezetter meer is in het verhaal, werd ook de aanleiding tot ontvoering veranderd. Er ontstaat dan een kort, wat rommelig vervolg met een wapensmokkel als item en waarin Kuifje de klos is. Over het Arabische taalgebruik dat we daarin tegenkomen is onze held getuige hoe een woestijnsjeik een ondergeschikte de maat neemt. In de geactualiseerde versie wordt eveneens gescholden. Alleen is het hier een Hollands aftreksel geworden. 

De nieuwe en...

...de oude (onzin) versie.

De ware taal

Bij het aanpassen van de 1969 versie van Het Zwarte Goud heeft de studio zich dus ook gebogen over de Arabische teksten. En het resultaat is positief te noemen. Een tikje jammer dat de betekenis ervan niet met een sterretje onder de pagina is aangegeven. Het blijft voor een niet-Arabier onleesbaar. Waarom zou je dit niet doen of is de correcte latere versie alleen gedaan omdat ook de Arabische wereld is vergast met de avonturen van Kuifje? Dat kan wel kloppen, want in het album van 1950 is het aantal landen waar Kuifje werd uitgegeven beperkt en zit de Arabische wereld er niet bij. Pas later komt Kuifje in de Arabische wereld uit. De meest oudste versie die op internet is gespot is van een veiling en stamt uit 1972. De taalaanpassing heeft een paar jaar ervoor plaats gevonden... een prelude dus op het verschijnen op de Arabische markt. De studio moest toen wel correcte taal hanteren en er kon geen koeterwaals meer aan de de ballonnen worden meegeven.

Bovenaan staat in de oude versie niks en de Google vertaling geeft voor de 'hertaalde' daaronder aan: “Wacht even Jasban, je vervloekt het breken van je hoofd”. Volgens Omar staat er “Stop waar je bent, lafaard, vervloekte, sla je kop in.”

Op de hedendaagse cover staat nu wel Zwarte Goud in correct Arabisch.

Nog een voorbeeld van dwaling door de Google-vertaling. Deze vechtende Arabier zegt dan “abonneer je hierop” Het is echter volgens Omar zoiets als 'laat vallen' wat aanmerkelijk meer plausibel is.    

Ben benieuwd of er nog meerdere versies komen. Ik zag al een gekleurd medemens in dit album te stereotiep afgebeeld. De wijze van weergeven zal snel sneuvelen onder de druk van de huidige tijd. Het voordeel is dat er nauwelijks vrouwen in de verhalen voorkomen, waardoor dit probleem deels getackeld wordt. Of het moet de tuttige Irma zijn die als een sloof achter de Milanese Nachtegaal aansjokt, of de slaafs volgende vrouw van Lampion. Die kunnen een stuk sterker als vrouw worden neergezet, niet waar? De verzamelaar kan met al die aanpassingen een mooie collectie te vergelijken materiaal aanschaffen om eens op een winderige winteravond door te nemen. Je kunt er in elk geval de ontwikkeling van de westerse samenleving er goed uit destilleren.       

Ter afsluiting. Een terechte opmerking van Menno Barkema is dat Het Zwarte Goud feitelijk niet het 15e album in de Kuifje reeks zou moeten zijn zoals overal aangekondigd maar het 9e album, omdat Hergé er na De Scepter van Ottokar (het achtste Kuifje verhaal) mee is begonnen.  (HvK)

Hans van Klinken is freelance journalist en leest in zijn vrije tijd graag strips. Op de Incognito blog levert hij (on)regelmatig bijdragen met De Uitglijer (rubriek voor strip-misstappen) en andere stripgerelateerde stukjes.

Zijn bijdragen: 
Guus Slim: Kamerlid Piemel, Hergé, Suske en Wiske: De Tartaarse helm, Tintin: Le Sceptre d'Ottokar, Schanulleke (Suske en Wiske), Suske en Wiske: De Tartaarse helm (2), Suske en Wiske: De Ringelingschat, Uitglijers met dubbele betekenissen?, Uitglijer Guus Slim: Bomaanslag in de bergen, Een speurtocht naar striptekenaar en scenarist Pizarro, De Uitglijers van Eddy Paape, Dan Cooper, De Tartaarse helm (Jeugd Revue), Majesteitelijke Uitglijer, Fournier, Suske en Wiske en Dick Bos, Foute teksten bij onze wereldvermaarde held (Kuifje), Rik overleeft de kogels (Rik Ringers), Hoe geel is een bruine schoen ? (Ton en Tinneke), Je 1e druk Amoras: misschien geen volledige 1e druk, Jansen is de naam (Kuifje), Magda van Tilburg, Hergé als geweten van de wereld, Uitglijer over een Bommeljas, Uitglijer Paul Panter, Uitglijers Suske en Wiske, Jan Kordaat, Buck Danny, Links is niet rechts en andersom (Blake en Mortimer), De Vallei heeft foutjes (Blake en Mortimer), Poederdons in plaats van zwaard (Akim), Uitglijer Sirius door albumuitgave, De Uitglijer die geen Uitglijer is (Jacques Martin), Jerry en Valentin glijen uit (Jerry Spring en Kuifje), Kuifje - Uitglijers in zwart-wit edities, Uitglijer Robbedoes en Kwabbernoot, Vlaams of niet Vlaams, Dupuis glijdt weer eens uit (Jan Kordaat), Marten en Willy glijden uit, Bazooka Joe, Uitglijer van jewelste? (75 beste Suske en Wiskes), Uitglijer over een getal, Giftige Anaconda's en omgekeerde grap, Uitglijers in Arman en Ilva, Kuifje en Suske en Wiske, Jerom evolutie in Suske en Wiske, Stijlverandering in Suske en Wiske eind jaren 40 al een feit, Munro - Uitglijer in spiegelbeeld, Uitglijers in Donald Duck, Uitglijers Kuifje en Suske en Wiske, Uitglijers roken in strips & Jerom, Uitglijers 't Prinske & Tanguy en Laverdure, Picten Uitglijer in Eric de Noorman, Een tekstuele uitglijer bij Seron, Jeff Hawke de ongewaardeerde, Uitglijer Smurf, Blinkie en de Engelse Dupuis en Uitglijer Het zwarte goud, Jacobs en S&W.